38 zeszyt „Krzysztoforów. Zeszytów Naukowych Muzeum Historycznego Miasta Krakowa” jest niemal w całości poświęcony tematyce byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Plaszow w Krakowie. Artykuły zebrane w tym roczniku, napisane przez badaczy z różnorodnych dziedzin, wskazują podstawy merytoryczne, naukowe, ale także inspiracje i idee stojące u podstaw utworzenia nowego muzeum.

Tym wydawnictwem podsumowujemy ponad czteroletnią pracę edukacyjną, naukową i organizacyjną nad przygotowywaniem kompleksowego projektu upamiętnienia byłego KL Plaszow, wykonaną przez Muzeum Krakowa i działającą w jego ramach Pracownię Muzeum – Miejsce Pamięci na terenie byłego KL Plaszow. Efektem tej pracy oraz działań i wsparcia wielu osób i instytucji jest powstanie Muzeum – Miejsca Pamięci KL Plaszow w Krakowie, które rozpoczęło działalność 1 stycznia 2021 roku.

O genezie i procesie powstawania scenariusza upamiętnienia na terenie byłego KL Plaszow pisze Monika Bednarek. Natomiast teksty Kamila Karskiego, Roberta Kuliga i Aleksandra Schwarza prezentują działania badawcze leżące u podstaw opracowania scenariusza: pionierskie badania archeologiczne terenu poobozowego oraz dotyczące historii i architektury Szarego Domu, w którym ma zostać umieszczona część wystawy stałej, czy też losów cmentarzy żydowskich, należących do gmin podgórskiej i krakowskiej, na terenie których w 1942 roku okupanci zapoczątkowali budowę obozu pracy przymusowej dla krakowskich Żydów. Z kolei próbę kartograficznego opracowania historii miejsca pamięci podjął Sebastian Różycki, opisując metodę i źródła. Pionierskie badania nad licznymi fotografiami wykonywanymi na terenie obozu w czasie wojny omówiła Marta Śmietana, poszukując autorów zdjęć oraz próbując ustalić ich powojenne losy. Dwa kolejne artykuły poświęcone są wybranym watkom z historii KL Plaszow: Alicja Jarkowska, autorka opracowania na temat przypadków kolaboracji wśród Żydów w okupowanym Krakowie, podjęła ten temat w odniesieniu do sytuacji w KL Plaszow, natomiast Michał Wachuła analizuje powojenne relacje byłych więźniów KL Plaszow przebywających w podobozie utworzonym przy Krakowskiej Fabryce Kabli w kontekście metodologii dokumentowania Zagłady w okresie tużpowojennym. W tomie znalazły się także artykuły podejmujące zagadnienia związane ze współczesnym funkcjonowaniem i znaczeniem poobozowych miejsc pamięci. Hubert Kaszyński z zespołem od lat prowadzi badania, w których analizuje potencjał byłego KL Plaszow jako miejsca edukacji aksjologicznej i przestrzeni wykorzystywanej w pracy z młodzieżą. Elżbieta Cajzer, archeolożka i konserwatorka z Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, zwraca uwagę na aspekty etyczne, społeczne, ale także warsztatowe związane z prowadzeniem badań archeologicznych na terenach poobozowych. Trzy ostanie teksty podejmują problematykę ustanawiania, ochrony, przywracania świadomości społecznej miejsc pamięci oraz ich rolę we współczesnych społeczeństwach. I tak Katarzyna Kocik analizuje powojenne skomplikowane próby upamiętnienia terenu KL Plaszow w kontekście zachodzących zmian politycznych, Jörg Skriebeleit prezentuje równie skomplikowane działania w odniesieniu do Pomnika Pamięci po obozie koncentracyjnym KL Flossenbürg, do którego to obozu wywieziono także wielu więźniów KL Plaszow. Natomiast Roma Sendyka przenosi dyskusję na temat upamiętniania miejsc poobozowych w kontekst środowiskowej historii Zagłady i podkreślania wagi samego terenu jako dysponenta i nośnika pamięci.

Tom z pewnością nie wyczerpuje bogactwa tematyki związanej z miejscem pamięci KL Plaszow. Jest rodzajem z jednej strony zamknięcia pewnego etapu pracy nad przywracaniem wiedzy i pamięci o tym obozie koncentracyjnym w Krakowie, z drugiej otwiera pole do dyskusji i dalszych badań.